Het voorstellingsvermogen: belangrijke spirituele vaardigheid die door oefening verbeterd kan worden

door Jan Everink

Mensen met een goed voorstellingsvermogen zijn in het leven in het voordeel, want daarmee is het mogelijk om met meer zekerheid plannen te maken en beslissingen te nemen. Door oefening kan het voorstellingsvermogen worden verbeterd. Dat is onder meer mogelijk door beeldend te fantaseren over leuke omgevingen en gebeurtenissen. Als je voorstellingsvermogen zich ontwikkelt wordt ook je geheugen beter. Ook dat helpt om prettiger en succesvoller te leven.

Denken in beelden

Zich iets kunnen voorstellen, het denken in beelden, is een vermogen dat iedereen bezit. We denken voortdurend in beelden maar vaak beseffen we dat niet doordat de beelden zich in het onderbewustzijn vormen.

Denken is een belangrijk vermogen van de ziel, van het "ik" als spiritueel wezen. In de 17de eeuw werd door René Descartes vastgesteld dat de ziel degene is die denkt. Na overal aan getwijfeld te hebben hield hij tenslotte één zekerheid over waaraan hij niet kon twijfelen: dat hij dacht en dus als een wezen met denkvermogen daadwerkelijk bestond.

Degene die denkt dat ben ik, was de conclusie van Descartes. In zijn in 1637 verschenen boek "Over de methode" (In 1977 uitgegeven door uitg. Boom, Meppel, Amsterdam.) schreef hij: "Dit Ik, dat wil zeggen, de ziel, waardoor ik ben wat ik ben, is dus geheel van het lichaam onderscheiden en is zelfs gemakkelijker dan het lichaam te kennen. Zelfs als het lichaam niet zou bestaan, zou de ziel evengoed volledig zijn wat ze is." Ook kwam Descartes tot de conclusie dat "... onze ziel geheel onafhankelijk is van het lichaam en dat ze dus niet met het lichaam hoeft te sterven."

Dit inzicht dat het denkende subject niet een orgaan of functie van het lichaam is, maar een in principe zelfstandige spirituele entiteit, wordt vitalisme genoemd. Het voorstellingsvermogen is een vitalistisch vermogen, een capaciteit van de ziel, en vanuit een niet-vitalistische psychologie onverklaarbaar. In de tegenwoordige psychologie bestudeert men het denken als een fenomeen dat vooral te maken heeft met hersenprocessen. In dat concept heeft het voorstellingsvermogen, het bewust kunnen visualiseren, geen realiteit. Het wordt in de hedendaagse psychologie dan ook meestal volstrekt genegeerd, met als gevolg dat er tegenwoordig in de samenleving maar weinig over bekend is.

Mentale materie

De beelden die iemand zich voorstelt bestaan uit zelf gecreëerde mentale energie. Zoals fysische objecten bestaan uit gecomprimeerde fysische energie zo bestaan door de ziel gecreëerde ofwel mentale beelden uit spirituele energie. Een denkend subject is in staat een bijzondere soort spirituele energie te creëren, die in het Hindoeïsme chitta wordt genoemd. Deze mentale materie kan door de ziel worden gebruikt om er beelden mee te vormen.

Het bewustzijn creëert om te kunnen denken eerst een subjectieve ruimte ofwel denkruimte, waarin het zijn voorstellingen kan projecteren. Deze denkruimte kan zich binnen de ruimte van het materiële universum bevinden en daarmee samenvallen. Denkmaterie is heel ijl en ondervindt geen belemmering door fysische objecten. Binnenin fysische objecten, ook objecten die erg solide lijken, bevindt zich een overvloed aan lege ruimte.

De atomen waaruit de fysische materie is opgebouwd bestaan zoals bekend uit een atoomkern en een of meer elektronen die daar omheen cirkelen. Vrijwel alle massa van het atoom bevindt zich in de kern, terwijl het atoom in zijn geheel wel 100.000 keer zo groot kan zijn als deze kern. In die leegte cirkelen alleen een of meer elektronen waarvan de massa nog vele malen minder is dan die van de kern. De fysische materie bestaat dus voor het overgrote deel uit lege ruimte, zodat de ijle mentale materie plaats genoeg heeft.

Verbaal denken

Het voorstellingsvermogen, dat ook wel eidetisch vermogen wordt genoemd, is van persoon tot persoon verschillend ontwikkeld. Sommige mensen zijn in staat om zich afbeeldingen van omgevingen en gebeurtenissen voor te stellen die vrijwel even levendig en veelzijdig zijn als de zintuiglijk waargenomen realiteit. Door oefening kan het voorstellingsvermogen worden verbeterd, want het is bij iedereen al potentieel aanwezig en hoeft alleen maar ontwikkeld te worden.

Ook bij het denken in woorden, het verbale denken, wordt het eidetische vermogen gebruikt. Bij het schrijven van een brief of andere tekst worden de woorden en zinnen eerst in de subjectieve ruimte ofwel denkruimte gecreëerd. Dat gebeurt bewust of onbewust. Ervaren schrijvers zijn in staat om hun zinnen zo snel te bedenken dat het lijkt alsof ze typen zonder zich de tekst eerst voor te stellen.

Elke creatieve denk-activiteit bevordert het eidetische vermogen, ook het denken met woorden, verbaal denken. Ook daarbij wordt het voorstellingsvermogen gebruikt. Maar veel denk-activiteit van mensen is niet creatief, bestaat uit piekeren. Daarbij cirkelen de gedachten als het ware voortdurend rondom een probleem, zonder een oplossing te vinden. Tijdens piekeren ofwel tobben worden de gedachten niet door het denkende subject gestuurd. De gedachtestroom is niet onder controle; de verbale gedachten gaan associatief van het ene idee naar het andere. Piekeren is zinloos en ongunstig voor het eidetische vermogen.

Bij verbaal denken is belangrijk dat je blijft beseffen waar je mee bezig bent. In plaats van te piekeren kan je ook doelgericht redeneren om een probleem op te lossen of een plan te maken. Ook is er niets tegen om verbaal gewoon over iets leuks te fantaseren. Gedachten zijn vrij.

Eidetisch denken

Hoewel ook bij verbaal denken het voorstellingsvermogen wordt gebruikt komen de eidetische vermogen het beste tot hun recht als in de subjectieve ruimte niet alleen woorden en zinnen maar vooral beelden worden gevormd. De werkelijkheid bestaat niet uit woorden maar uit ruimtes, mensen, dieren, dingen, activiteiten, gebeurtenissen. Woorden zijn symbolen die naar die waarneembare werkelijkheid verwijzen. Je eigen voorstellingen kunnen in principe even ruimtelijk en reëel zijn als de werkelijkheid die je met je zintuigen waarneemt. Er kunnen behalve beelden ook geluiden, geuren, tast-gewaarwordingen en smaak-impressies in voorkomen.

Voorstellingen bestaan uit mentale materie, een ijle substantie die in het Hindoeisme chitta wordt genoemd. Deze mentale materie kan, in tegenstelling tot fysische materie, uit het niets worden gecreëerd en gemakkelijk van vorm worden veranderd of vernietigd. Een ander verschil met fysische materie is dat voor het waarnemen van chitta geen lichamelijke zintuigorganen worden gebruikt. Het zogenoemde geestesoog waarmee voorstellingsbeelden worden waargenomen is in feite het denkende subject zelf. Dit "ik", ofwel de ziel, is zowel de schepper als de waarnemer van de mentale beelden.

Een ziel kan menen dat er weinig of geen ruimte voor het vormen van voorstellingsbeelden beschikbaar is. Veel mensen verkeren tegenwoordig in de veronderstelling dat denkactiviteit bestaat uit processen in de hersenen. Zulke opvattingen belemmeren het vermogen om beeldend te denken. Er is een overvloed aan ruimte voor mentale beelden beschikbaar. Het is ook heel goed mogelijk om mentale voorstellingen in de ruimte rondom het lichaam te projecteren. Dat is zelfs beter dan binnenin het hoofd te denken; hoe groter je denkt hoe beter.

Eidetisch fantaseren

Weliswaar beschikt iedereen van nature over goed voorstellingsvermogen maar bij veel mensen zijn de voorstellingen verhuld. De mentale beelden zijn er wel maar bevinden zich in een soort mist of duisternis, waardoor ze vrijwel onzichtbaar zijn en ook moeilijk beheersbaar.

Eidetisch fantaseren is een leuke manier om je voorstellingswereld duidelijker en helderder te maken. Daarbij creëer je een eigen fantasiewereld, gewoon omdat je dat leuk vindt. Het is niet nodig dat je fantasie binnen de beperkingen van de materiële werkelijkheid blijft. Voorstellingen in de denkruimte hoeven niet in overeenstemming te zijn met de natuurwetten en de normale beperkingen in het dagelijkse leven. Bij eidetisch fantaseren is de ziel vrij en onafhankelijk bezig. Het "ik" kan zich een werkelijkheid voorstellen die niet tot de dagelijkse realiteit behoort. Er hoeft bij eidetisch fantaseren geen doel in de materiële wereld te worden nagestreefd, maar deze manier van denken is zeker niet zinloos. Door eidetisch fantaseren oefen je namelijk het voorstellingsvermogen en leer je steeds beter om in je denkruimte heldere beelden te creëren.

Praktisch nut van goed voorstellingsvermogen

De ziel gebruikt bij het eidetische denken een creatief hulpmiddel, de imaginator. Dat is een mentaal gereedschap, enigszins vergelijkbaar met een computerprogramma voor het maken en bewerken van afbeeldingen. Door oefenen van het voorstellingsvermogen gaat de imaginator beter functioneren.

De creatieve mogelijkheden van de ziel om met behulp van de imaginator allerlei voorstellingen te creëren zijn veel groter dan die van een computertekenprogramma. Door oefening wordt het steeds makkelijker om je allerlei mogelijke gebeurtenissen en situaties voor te stellen.

Als je eidetische vermogens toenemen wordt ook je geheugen beter, want ook geheugenbeelden bestaan uit mentale materie. Iemand die geen geoefend voorstellingsvermogen heeft kan de inhouden van zijn geheugen niet gemakkelijk weer oproepen. Dan gaat uit het hoofd leren en herinneren van feiten een steeds belangrijker rol spelen. Feitenkennis is heel nuttig, maar kan  een goed ontwikkeld eidetisch geheugen niet vervangen.

Een in alle opzichten perfect eidetisch geheugen lijkt tegenwoordig zelden voor te komen. Toch staat vast dat het geheugen van nature eidetisch is. Het opslaan van herinneringen vindt plaats in de vorm van beelden. Het door oefening van het voorstellingsvermogen verbeteren van het eidetische geheugen geeft in het dagelijks leven veel voordelen. Iemand die in staat is om werkelijke situaties en niet alleen maar feiten in herinnering te roepen zal gemakkelijker juiste beslissingen kunnen nemen.

Tijd en plaats kiezen

Eidetisch fantaseren wordt ook wel dagdromen genoemd en soms misprijzend omschreven als "wegvluchten uit de werkelijkheid". Als iemand dagdroomt terwijl het vanwege de situatie nodig is om oplettend te zijn dan is dat inderdaad een soort vluchten. Ga niet eidetisch fantaseren als het voor de omstandigheden vereist is om op te letten. Voor communicatie of interactie met andere mensen of met de omgeving is altijd aandacht nodig. Dus tijdens een gesprek of als je aan het stuur van een auto zit is het niet de tijd voor dagdromen.

Het door eidetisch fantaseren oefenen van het voorstellingsvermogen kan bijvoorbeeld wel heel goed gedaan worden in plaats van tv-kijken. Ga ontspannen in een gemakkelijke stoel zitten en creëer leuke beelden in je eigen denkruimte. Ook als je op het strand ligt te zonnebaden kan dagdromen een aangename en nuttige mentale bezigheid zijn.

Het sluiten van de ogen kan helpen om de verbeelding levendiger te maken. Perceptiebeelden kunnen namelijk gemakkelijk de eigen voorstellingen verdringen. Maar het sluiten van de ogen is een noodoplossing; op lange termijn is het blokkeren van zintuiglijke impressies juist ongunstig voor het eidetische vermogen.

Extroverteren

Het is zelfs zo dat aandacht voor de zintuiglijk waargenomen omgeving het voorstellingsvermogen bevordert. Daarom is wandelen en daarbij naar de omgeving kijken een goede methode om de ontwikkeling van het eidetische vermogen te bevorderen. Door wandelen ga je extroverteren, de aandacht wordt naar buiten gericht en je krijgt als ziel ruimte. ​Als het bewustzijn van de externe ruimte toeneemt dan neemt ook de "innerlijke ruimte" toe. De aanduiding "innerlijke ruimte" voor de eigen denkruimte is overigens minder juist, want deze suggereert dat de denkruimte zich per se binnenin het hoofd moet bevinden. De ziel kan zijn subjectieve ruimte ook buiten het lichaam projecteren en zo groot maken als hij zelf wil.

Aandacht is altijd naar buiten gericht, ook in je voorstellingswereld. Je moet dus niet "de blik naar binnen richten", zoals in esoterische literatuur soms wordt aangeraden, want daardoor krimpt de subjectieve ruimte juist in. Het "geestesoog" kijkt net zoals de lichamelijke ogen van zich af, naar buiten gericht. Zoals een lamp niet zichzelf kan beschijnen zo kan de ziel de aandacht niet op zichzelf richten.

De lichamelijke zintuigen verschaffen informatie over de omgeving en deze informatie zet de ziel er toe aan het hier-en-nu te creëren. Het hier-en-nu is in zekere zin een creatie van de ziel, vergelijkbaar met voorstellingen in de subjectieve ruimte. Daarom is wandelen en rondkijken in de omgeving goed voor het voorstellingsvermogen.

Lezen als eidetisch hulpmiddel

Naast eidetisch fantaseren en wandelen is er nog een methode om het eidetische vermogen te oefenen: het lezen van fictie. Lezen kan het voorstellingsvermogen verbeteren, althans mits je de juiste soort leesstof gebruikt. De tekst moet over zichtbare zaken gaan en goed begrijpelijk zijn. Alleen teksten over concrete, voorstelbare situaties en gebeurtenissen helpen het eidetische vermogen, terwijl moeilijke abstracte teksten het voorstellingsvermogen beperken.

Gelezen woorden kunnen voorstellingen in je subjectieve ruimte oproepen, maar lezen kan ook tot zinloos verbaal denken ofwel piekeren leiden, namelijk als de leesstof erg abstract is, voornamelijk over narigheid gaat of woorden bevat die je niet kent. Om je te ontspannen en je eidetische vermogen te oefenen moet je een makkelijke en leuke tekst lezen. Behalve romans en verhalen kunnen ook reisbeschrijvingen en boeken over mooie omgevingen en steden gunstig zijn.

Een beter voorstellingsvermogen kan op veel manieren voordeel in het leven hebben. Allereerst kan beeldend denken en herinneren gewoon leuk zijn. Maar er zijn ook praktische voordelen. Een eidetisch geheugen geeft meer en betere informatie over het verleden en dat kan in veel situaties van belang zijn. Ook is een goed voorstellingsvermogen waardevol bij het maken van plannen. Een heel belangrijk voordeel is verder dat je door regelmatig beeldend te denken en te herinneren steeds meer zekerheid krijgt over je eigen spirituele bestaan.
 

De publicatie van FiLOSCOOP wordt verzorgd door Bureau Everink te Almere
Copyright © 2013 Bureau Everink