Wapen je tegen de resistente bacteriën!
door Jan Everink
Door overmatig en verkeerd gebruik van antibiotica hebben zich bacteriesoorten met resistentie tegen deze levensreddende medicijnen ontwikkeld. De richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) om de antibioticaresistentie tegen te gaan zijn niet voldoende toegepast, met als gevolg dat zich al verschillende resistente bacteriesoorten door de samenleving hebben verspreid.
Wat kunnen we als individuele burgers doen om ons tegen de resistente bacteriën te beschermen en om te helpen het probleem van de antibioticaresistentie op te lossen?
Antibioticaresistentie
Antibiotica zijn krachtige geneesmiddelen tegen ernstige infecties door schadelijke bacteriën. Al heel veel mensen zijn dankzij deze middelen aan de dood ontsnapt. Alexander Fleming, de ontdekker van de antibiotica, waarschuwde dat als deze medicijnen niet verstandig worden gebruikt er bacteriesoorten met resistentie ertegen kunnen ontstaan. Als zulke resistente bacteriën een ernstige infectie veroorzaken is de patiënt in levensgevaar, want dan is antibioticabehandeling niet mogelijk.
Resistente bacteriën kunnen zich ontwikkelen als op grote schaal op onverantwoordelijke wijze antibiotica worden gebruikt. Onder meer kunnen schadelijke bacteriën resistentie ontwikkelen als antibioticabehandelingen niet krachtig genoeg zijn of te kort duren. Een andere bron is de intensieve veeteelt. Door toediening met het voer van antibiotica aan het vee kunnen resistente bacteriën ontstaan en via vlees en andere agrarische producten worden verspreid.
In veel publicaties is gewezen op de noodzaak tot terugdringen van overmatig en verkeerd antibioticagebruik. Tevergeefs, veel mensen hebben al een besmetting met een resistente bacterie opgelopen, meestal zonder nadelige gevolgen want dankzij de werking van het afweersysteem verdwijnen schadelijke bacteriën meestal vanzelf weer uit het lichaam.
Verspreiding van antibioticaresistentie
Hoewel een bacteriële besmetting meestal niet tot ziekte leidt kunnen nog geruime tijd kleine aantallen schadelijke bacteriën in het lichaam achterblijven. Ook met resistente bacteriën is dat het geval. Onderzoek wijst er op dat tegenwoordig bijna 10% van de bevolking drager is van bacteriën die voor bepaalde antibiotica resistent zijn.[ref.1] Iemand kan bijvoorbeeld drager van een resistente bacterie worden door het eten van besmet voedsel in het buitenland. In sommige landen is de besmettingskans namelijk veel hoger dan in Nederland.[ref.2]
Als een besmetting met een resistente bacterie niet uit het lichaam verdwijnt maar uitgroeit en een infectie veroorzaakt dan kan dat verdere verspreiding van deze bacterie tot gevolg hebben. Veel in
Nederland verspreide resistente bacteriën zijn waarschijnlijk door vakantiegangers en andere reizigers overgebracht uit onder meer het Midden-Oosten, Noord-Afrika, India of de VS.[ref.1]
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft al jaren geleden richtlijnen uitgegeven om de antibioticaresistentie tegen te gaan en te beperken, maar deze adviezen zijn helaas lang niet voldoende toegepast.[ref.3] Inmiddels hebben zich verschillende resistente bacteriesoorten door de hele samenleving verspreid.
Dr. Margaret Chan, directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie, waarschuwde dat in de toekomst wellicht allerlei normale chirurgische ingrepen onmogelijk worden.[ref.4] Bij zulke ingrepen kunnen gevaarlijke infecties door resistente bacteriën optreden, die dan niet met antibiotica
behandeld kunnen worden.
Antibiotica: alleen als het nodig is
Resistente bacteriën zijn al in de hele samenleving aanwezig, dus het is tegenwoordig voor iedereen extra belangrijk om een goede eigen conditie en een krachtig afweersysteem op te bouwen. Als je in goede gezondheidsconditie bent dan zal een bacteriële besmetting vrijwel nooit tot ernstige ziekte leiden. Dan word je meestal ook zonder antibiotica weer beter.
Antibiotica zijn levensreddende middelen die uitsluitend op voorschrift en onder medische begeleiding toegepast behoren te worden. In Nederland zijn de meeste artsen terecht terughoudend met het voorschrijven van antibiotica. Dat is niet alleen zo vanwege het risico dat zich resistente bacteriën ontwikkelen, ook wordt steeds meer beseft dat deze middelen schadelijke bijwerkingen hebben. Behalve
de ziekmakende worden namelijk ook veel bacteriën vernietigd die voor de gezondheid juist heel belangrijk zijn. Met name in het darmkanaal vervullen uiteenlopende bacteriesoorten belangrijke functies.
De vernietiging door antibiotica van nuttige darmbacteriën kan onder meer bij veel patiënten diarree veroorzaken. De antibiotica verstoren het heilzame ecosysteem in de darm, waardoor schadelijke micro-organismen de kans krijgen uit te groeien. Het wordt dan ook steeds meer gebruikelijk dat na een antibioticakuur gedurende een periode probiotica, voedingssupplementen met heilzame bacteriën, worden ingenomen. Dat is nodig om het ecosysteem in het spijsverteringskanaal te herstellen. Dit systeem vervult een belangrijke en onmisbare rol in de afweer.[ref.5,6] Het gaat er om dat de probiotica de
macht in de darm weer overnemen zodat ziekmakende bacteriën daar geen kans krijgen zich te ontwikkelen.
Infecties voorkomen door goede hygiëne
Nu we in de samenleving te maken hebben met het probleem van de antibioticaresistentie is hygiëne extra belangrijk. Dat ernstige besmettelijke ziektes in de westerse wereld relatief weinig voorkomen is vooral te danken aan de goede hygiëne. Hoewel de meeste bacteriën zich alleen in een dierlijk of menselijk lichaam kunnen vermenigvuldigen is het wel mogelijk dat ze zich in kleine aantallen in de omgeving schuilhouden. Bij minder goede hygiëne kan je gemakkelijk door zulke omgevingsbacteriën besmet worden.
Goede hygiëne is de sleutel tot het voorkomen van infecties. Tot een in het algemeen hygiënische lifestyle behoren gewoontes als het huis goed
schoon houden, vaak in bad of onder de douche gaan, na elke maaltijd tanden poetsen, na toiletbezoek handen wassen, altijd letten op de houdbaarheidsdatum van voedingsmiddelen en in het buitenland extra oplettend zijn wat betreft voedselkeuze en drinkwater.
Er zijn speciale hygiënische maatregelen nodig om te voorkomen dat jezelf of je gezinsleden besmet raken met bacteriën die ESBL (Extended Spectrum Beta-Lactamase) produceren, een stof die verschillende antibiotica onwerkzaam maakt. ESBL-bacteriën ontstaan als in veeteeltbedrijven op grote schaal antibiotica aan het vee worden toegediend. Via rauw vlees, maar ook via andere agrarische producten, kunnen deze bacteriën worden verspreid.
Op de website van de Rijksoverheid zijn belangrijke hygiënetips in verband met het risico van ESBL-besmetting te lezen. Onder meer wordt geadviseerd om vóór men voedsel gaat bereiden en nadat men rauw vlees heeft aangeraakt altijd de handen te wassen. Verder wordt er op gewezen dat je geen kippenvlees moet eten dat niet volledig gaar is. Ook wordt afgeraden om gerechten te eten waarin rauwe eieren zijn verwerkt.[ref.7]
Afweerversterking
Ook als je in alle opzichten hygiënisch leeft kan je incidenteel met een schadelijke bacterie besmet raken. Dat is meestal niet erg want bij een besmetting gaat het doorgaans om slechts weinig bacteriën die zonder dat je het merkt door je afweersysteem opgeruimd worden. Ook als wel een infectie met ziekteverschijnselen optreedt is dat meestal geen reden tot ongerustheid; een infectieziekte is alleen serieus als het afweersysteem er niet in slaagt de ziekteverwekker te vernietigen. Afweerversterking is daarom een effectieve methode om de kans op een ernstige infectieziekte tot een minimum te beperken.
Het afweersysteem is van essentieel belang voor je ziekteweerstand en omvat verschillende belangrijke functies om het lichaam tegen virussen, bacteriën en andere
indringers te beschermen. Maar dit systeem werkt alleen optimaal bij een goede conditie en gezondheid. Door te zorgen voor een uitstekende gezondheidstoestand versterk je vanzelf ook je ziekteweerstand.
Gezonde lifestyle
In het kader van een gezonde leefwijze is op de eerste plaats een verstandige dagelijkse voeding van belang. De voeding moet verspreid over de dag worden geconsumeerd, bijvoorbeeld in de vorm van drie maaltijden en enkele gezonde tussendoortjes. Vergeet vooral niet om behoorlijk te ontbijten.
Een volledig voedingsadvies valt buiten het kader van dit artikel, maar hierbij enige tips. Een gezonde voeding bestaat uit veel "langzame" koolhydraten (aanwezig in onder meer volkoren producten, peulvruchten en uiteenlopende groenten), voldoende eiwitten (in mager vlees, vis, kaas, eieren, vegetarische vleesvervangers, bonen), voldoende goede vetten (onder meer in vis), en veel vitamines, mineralen en andere microvoedingsstoffen (vooral aanwezig in fruit en groenten). Ook heel
belangrijk is dat je voldoende water naar binnen krijgt. Schadelijk en dus te vermijden zijn: snel verteerbare suikers (zoete versnaperingen), vette vleeswaren, alcohol en drugs.
Elke dag een goed ontbijt: de basis van een
gezond voedingspatroon. Foto © Kzenon.
Verder is raadzaam om door middel van suppletie extra voedingswaarde aan het dagelijkse menu toe te voegen. Neem als basissuppletie tenminste dagelijks een multi-vitaminen/mineralen-preparaat en driemaal daags 500 mg vitamine C. Een goede multi levert belangrijke voedingsstoffen die mogelijk onvoldoende in je dagelijkse menu aanwezig zijn, en vitamine C is een voor het afweersysteem heel belangrijke voedingsstof waarvaan het lichaam extra veel nodig heeft. Ook nog andere dan de hier genoemde voedingssupplementen kunnen helpen om je conditie en ziekteweerstand te verbeteren. Veel nuttige informatie over voeding en
voedingssuppletie is te vinden op de website van de Stichting Orthomoleculaire Educatie.[ref.8]
Van belang is verder dat je dagelijks voldoende tijd besteedt aan lichamelijke activiteit. Maak tenminste elke dag een flinke wandeling. Ook gerichte fitnesstraining kan helpen om je lichaam in conditie te brengen en te houden.
Probiotica en prebiotica
Een belangrijke rol in het afweersysteem wordt vervuld door het slijmvlies van de darmwand. Het in goede staat houden van het darmslijmvlies helpt daarom je afweer krachtig te maken en te houden. Wat dit betreft zijn de heilzame darmbacteriën heel belangrijk. Deze vormen tezamen het microbiële ecosysteem in de darm. Door verschillende oorzaken kan dat systeem in de loop van het leven verstoord raken, hetgeen dan een verzwakking van de afweer betekent.
Regelmatig een probioticakuur doen kan daarom heel effectief zijn. Door inname van probiotica wordt het leger van heilzame darmbacteriën versterkt. De gezondheid van de heilzame darmbacteriën kan ook worden bevorderd door voedingsstoffen die een ondersteunend effect op hun groei hebben. Tot deze zogenoemde
prebiotica behoren bepaalde voedingsvezels.
De heilzame bacteriën in het lichaam zullen waarschijnlijk nog belangrijker blijken te zijn dan tegenwoordig wordt aangenomen. Verstoring van het ecosysteem in de darm speelt mogelijk ook een rol bij hart- en vaatzieken, obesitas, astma, kanker en tandbederf, stelt de Amerikaanse hoogleraar en probiotica-onderzoeker Gary Huffnagle. [ref.5] De effectiviteit van probiotica is door veel onderzoek bewezen. In het boek "De Probiotica Revolutie" staan vele literatuurverwijzingen naar publicaties betreffende de heilzame werkingen van probiotica en prebiotica.[ref.5]
Bestrijding antibioticacrisis
Zal de samenleving er uiteindelijk in slagen om het probleem van de antibioticaresistentie te overwinnen? Zal het ontstaan van nieuwe resistente bacteriesoorten voorkomen kunnen worden? Op basis van richtlijnen die zijn opgesteld door de WHO doen overheden en instanties hun best om de situatie onder controle te krijgen.
Onder meer wordt veel aandacht besteed aan de hygiëne in de ziekenhuizen. Dat is belangrijk want resistente bacteriën kunnen zich in de ziekenhuisomgeving gemakkelijk verspreiden omdat veel mensen daar een verzwakte afweer hebben. Terwijl de ziekenhuishygiëne altijd al belangrijk was is dat door de antibioticacrisis extra het geval. In Nederland staat de ziekenhuishygiëne op een hoog peil, zodat er relatief weinig risico bestaat dat er
vanuit Nederlandse ziekenhuizen nieuwe resistente bacteriën worden verspreid. Ook worden in de Nederlandse gezondheidszorg in het algemeen alleen antibiotica voorgeschreven als het echt nodig is.
Verder wordt het onnodige gebruik van antibiotica in de veeteelt steeds meer beperkt. Als in de veeteelt geen overmatige toediening van antibiotica plaatsvindt is een belangrijke oorzaak van antibioticaresistentie verdwenen. Gunstig is ook dat er nieuwe middelen voor het behandelen van bacteriële infecties in ontwikkeling zijn. Met name wordt gezocht naar mogelijkheden om gebruik te maken van natuurlijke antibacteriële substanties. Tot zulke mogelijk effectieve nieuwe middelen behoren de lantibiotica.[ref.9]
Iedereen kan meehelpen om de antibioticaresistentie te bestrijden, namelijk door
alleen als het nodig is, en uitsluitend op doktersvoorschrift, antibiotica te gebruiken. Ga niet in het buitenland zonder recept antibiotica kopen en slikken. Gebruik geen andere dan de speciaal voor jou voorgeschreven antibiotica, houd jezelf stipt aan de doseringen en innametijdstippen, en maak de kuur volledig af. Ook door goed voor je eigen gezondheid en ziekteweerstand te zorgen help je om de resistente bacteriën uit de samenleving te verdrijven.
Referenties:
1. VUmc; Resistente bacteriën putten middelenvoorraad uit; verslag van het symposium Antibiotic resistance An ecological perspective; 5 maart 2013. www.vumc.nl/afdelingen/over-vumc/nieuws/resistente-bacterien/
2. Nationaal Kompas Volksgezondheid; Preventie van antibioticaresistentie; Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu mrt 2013. www.nationaalkompas.nl/preventie/van-ziekten-en-aandoeningen/infectieziekten/antibioticaresistentie/
3. Leung E et al; The WHO policy package to combat antimicrobial resistance; Bulletin of the World Health Organization 89:390-392, 2011. doi: 10.2471/BLT.11.088435. PMID 21556308.
4. Laurance J; Health chief warns: age of safe medicine is ending; The Independent 16 maart 2012. www.independent.co.uk/life-style/health-and-families/health-news/health-chief-warns-age-of-safe-medicine-is-ending-7574579.html
5. Huffnagle GB, Wernick S; De Probiotica Revolutie; Thoeris, Amsterdam, 2007. ISBN 978 90 72219 17 6.
6. Bongaerts G, Severijnen R; Micro-organismen als medicijn;
Pharmaceutisch Weekblad 141(23):784-787, 6 juni 2006.
7. Rijksoverheid; Wat zijn ESBL's in vlees en wat kan ik daartegen doen? www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/voeding/vraag-en-antwoord/wat-zijn-esbl-s-in-vlees-en-wat-kan-ik-daartegen-doen.html
8. Stichting Orthomoleculaire Educatie; www.soe.nl.
9. Diepeveen-de Bruin M en Breukink E; Lantibiotica; Analyse; vakblad van de NVML 63(1):4-9, jan 2008.
|
